Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2021 оны 09 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2021 оны 09 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Хараа, Хүдэр, Бугант, Туул, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 16 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 234-236 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан химийн үзүүлэлт байхгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 175-182 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас Орхон-Орхон хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.060 мгN/л буюу ХА-аас 3.0 дахин давж голын гольдролын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 45-89 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас Ерөө-Бугант хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.020 мгN/л буюу ХА-нд хүрсэн байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 130-170 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна

Хүдэр гол Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 107 мг/л, ХА-аас давсан  бохирдолгүй байна

Бугант гол,  Бугант голын  Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 101 мг/л,  ХА-аас аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.91 мгN/л буюу ХА-аас 1.82 дахин,  усан дахь эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.122 мгР/л буюу ХА-аас 1.22 дахин давж бага зэргийн  бохирдолтой байна.  

Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 301 мг/л,  ХА-аас Туул-Орхонтуул хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.033 мгN/л буюу ХА-аас 1.65 дахин давж голын гольдролын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 680.6 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 9.60 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 5.9 мгО/л буюу ХА-аас 1.96 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 21.89 мгN/л буюу ХА-аас 43.78 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.393 мгN/л буюу ХА-аас 19.65 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 1.471 мгР/л буюу ХА-аас 14.71 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2021 оны 09 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 78.6%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2021 оны 09 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: 2021 оны эхний есөн сарын байдлаар Зэлтэр маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Хараа, Бугант, Хүдэр, Туул, Бургалтай гол цэвэр, Буурь гол  бага бохирдолтой,  Хиагт маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 78.6 % ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд стандартаас нийт азот 1.4 дахин, фосфор 2.7 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 1.2 дахин тус тус давсан  байна.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд нийт 44 удаагийн ажиглалт хийсэн байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 09-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м3, хамгийн их нь 0.006 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.017 мг/м3, хамгийн их нь 0.032 мг/м3, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. PM10 тоосонцор хүлцэх агууламжаас давсан тохиолдол ажиглагдаагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 11 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.013 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.019 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.004 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч М.Аягүл